Hoop, liefde en kunst als kracht voor sociale verandering

Ish Ait Hamou wil met zijn kunst empathie en begrip bevorderen.

Ish Aait Hamou is een auteur en kunstenaar die zich inzet voor sociale rechtvaardigheid en inclusie. Geboren als jongste van vier kinderen uit een Marokkaans migrantengezin, put hij inspiratie uit zijn persoonlijke ervaringen met discriminatie. Ish gebruikt zijn kunst om empathie en begrip te bevorderen, en verhalen te vertellen die vaak over het hoofd worden gezien.

Kan je kort vertellen over jouw achtergrond?

Ish: “Mijn voorgeschiedenis is verankerd in thema’s die vandaag en altijd aanwezig zijn geweest, waar nu iets meer aandacht voor is dan voorheen. Oorspronkelijk kom ik uit Vilvoorde als jongste van vier kinderen, gebo­ren uit ouders die vanuit Marokko naar België kwamen.

Hoewel sommigen denken dat ik intensief werk aan ver­andering binnen de samenleving, is mijn bijdrage eigenlijk bescheiden. Ik word ’s ochtends wakker en het enige dat ik kan bieden is mijn kunst. Ik heb geen formele structuur of organisa­tie achter mijn werk, ik leen mijn stem aan organisaties, help waar ik kan, eigenlijk ben ik een vader van drie kinderen die gepassioneerd schrijft.” (lacht)

Wat heeft jou geïnspireerd om te schrijven rond thema’s als sociale rechtvaardigheid en inclusie?

“Mijn inzet voor sociale rechtvaardigheid ontstond vanuit een innerlijke drang om mijn eigen situatie te verbeteren en onrecht­vaardigheden aan te kaarten die ik al op jonge leeftijd in mijn fabrieksstraatje ervoer. Ik ben opgegroeid tussen andere kinde­ren van ouders die moesten gaan werken in de staalfabriek. We woonden allemaal in dezelfde kleine huisjes. Op economisch en sociaal vlak zaten we een beetje in hetzelfde bootje. Je merkte dat het leven niet hetzelfde was als dat van andere burgers. Ik denk dat zo, onbewust, de nood is ontstaan om verhalen te vertellen die niet werden verteld, vanuit perspectieven die vaak over het hoofd worden gezien.”

“Mijn verhalen zijn gericht op het belichten van belang­rijke aspecten van onze samenleving. Dat doe ik door bijvoorbeeld een Marokkaans meisje als hoofdpersonage te nemen, om zo anderen te helpen begrijpen en waarde­ren wat ze misschien niet eerder kenden. Ik toon diverse leefwerelden en personages, waardoor lezers empathie ont­wikkelen voor mensen die ze mogelijk eerder niet volledig begrepen. Dit creatieve proces is voor mij organisch ontstaan uit de behoefte om onvertelde verhalen te delen, waarbij ik altijd op zoek ben naar nieuwe kansen en mensen om mee samen te werken. Dat is wat ik doe.”

“In vergelijking met mijn andere boeken, was De theorie van de 1 of 2 het boek waar ik als auteur de meeste angst voor had toen ik het publiceerde. Dit boek kon niet gemakkelijk als fictie worden afgedaan. Recent ontving ik bijvoorbeeld een hart­verwarmend bericht waarin mijn werk werd omschreven als ’collective therapy’. Ik had het nooit zelf zo kunnen verwoorden. Deze feedback bevestigde voor mij de kracht van mijn boeken om gesprekken te stimuleren en mensen te raken. Zien dat het zo landt, gaf me echt het gevoel dat het iets met mensen doet. En het mooie aan een boek is dat het een lang leven kan hebben.”

Wat kan je vertellen over jouw ervaringen met discriminatie?

“Het ding met discriminatie is dat het er wel is, maar altijd subtiel en nooit expliciet. Niemand zal ooit tegen je zeggen: “Dit is discriminatie tegen jou.” Er zal altijd een ander excuus zijn, maar het wordt nooit erkend als discriminatie of racisme. Dat is ’not done’, soms zelfs strafbaar. Je krijgt nooit te horen dat wat je meemaakt te maken heeft met discriminatie of racisme. Dat moet je zelf uitzoeken, wat natuurlijk heel onlogisch is.”

“Een van de momenten waarop ik me hiermee geconfron­teerd voelde, was na de aanslagen in Brussel. Na de aanslagen veranderde het publieke discours en merkte ik dat mensen sterk veranderden. Toen voelde ik de frustratie van een moeilijker moment, iets dat je niet onder controle hebt, maar je merkt dat de samenleving een richting insloeg die mij teleurstelde. Deze ervaringen van teleurstelling en woede vormden de kern van mijn boek Het moois dat we delen, over dat we niet in staat waren om liefde méér aanwezig te laten zijn. De keuzes die we maak­ten waren heel destructief en donker. Ik wilde echt iets specifieks vertellen over de samenleving. Ik wilde kritiek leveren op des­tructieve keuzes en een perspectief bieden op wat zou kunnen gebeuren als we niet waakzaam zijn. Mijn werk, of het nu film of literatuur betreft, heeft altijd fictie gebruikt om verder te gaan dan wat ik al deed.”

Ik ben altijd overtuigd geweest van de kracht van liefde, voornamelijk op lange termijn, als een soort brandstof die blijft werken terwijl andere krachten vaak kortstondig zijn.

Hoe zie je liefde als een kracht voor verbetering en veran­dering in de samenleving?

“Liefde is een fundamenteel gevoel dat vanaf de geboorte inhe­rent is aan de mens. Het verbindt ons met anderen, zoals met familie en vrienden. In mijn werk komt het thema liefde vaak terug, omdat ik geloof dat het een kracht is die bruggen kan slaan en begrip kan bevorderen. Je wordt geboren met de notie van liefde, de vraag is, hoe lang je deze kan bewaren en aanpas­sen aan de realiteit waarin je zit? Ik ben altijd overtuigd geweest van de kracht van liefde, voornamelijk op lange termijn, als een soort brandstof die blijft werken terwijl andere krachten vaak kortstondig zijn.”

“Liefde biedt mij persoonlijk een zekere rust in mijn streven naar verandering en verbinding. Het geeft mij een gevoel van kalmte, wetende dat liefde voor mezelf, mijn naasten, het leven in het algemeen, me helpt accepteren dat dingen soms goed en soms minder goed gaan. We ervaren allemaal woede, vreugde, moei­lijke momenten, zowel individueel als generaties doorheen de geschiedenis en in hedendaagse conflicten zoals die in Palestina en natuurlijk andere conflicten in de wereld. We zijn allemaal getuige van moeilijke momenten. De uitdaging is hoe lang we vast kunnen houden aan liefde te midden van tegenstrijdighe­den. Voor elk van ons is dit anders, maar als liefde verdwijnt, zijn we gedoemd.”

Wat betekent hoop voor jou?

“Je hebt als individu verschillende verantwoordelijkheden: als burger naar de samenleving toe, maar ook als zoon of dochter, vriend, vader of moeder. Je vervult veel rollen en streeft ernaar om gezond te blijven gedurende dit hele proces. Voor mij is hoop een bron van positieve energie die ik mezelf geef. Het is iets waar ik naartoe werk; of het werkelijkheid wordt, is een andere vraag. Maar hoop motiveert mij om te streven naar een betere toekomst. 

“Hoop kan een vaag begrip lijken, maar tegelijkertijd is het heel concreet voor mij. Het is een tastbaar doel waar ik naar streef. Zonder hoop ben je enkel een gevangene van de tijd en de keuzes van anderen. Hoop om iets te veranderen, om de wereld te zien zoals je die wilt zien, is een uitnodiging om actief je dag te begin­nen en stappen te zetten richting je doelen. Soms betekent dat aanpassen aan de omstandigheden, maar het is cruciaal om gezond te blijven en verantwoordelijkheid te nemen in de verschillende rollen die je vervult.”

Hoe kunnen wij bijdragen aan een meer solidaire en begripvolle samenleving?

“Wat ik mezelf zou willen toespreken, is iets dat ik jarenlang heb onderschat: het belang van zelfreflectie. Ik was altijd gefo­cust op anderen, waarom ze doen wat ze doen en zeggen wat ze zeggen. Maar dat is slechts de helft van het proces. De andere helft is de zoektocht naar jezelf: wie je bent en wat je hebt mee­gemaakt. Hoe meer je jezelf begrijpt, hoe makkelijker het is om begrip te hebben voor anderen. We lijken vaak meer op elkaar dan we denken. We kijken vaak kritisch naar anderen, terwijl we onze eigen fouten niet zien. Mijn advies is: leer over jezelf. Wees je bewust van je eigen gedrag en geschiedenis. Dat maakt het makkelijker om empathie te hebben voor anderen, omdat je begrijpt dat hun gedrag vaak op dat van jou lijkt.”

“Verbeelding speelt hierbij een grote rol. Het kan dingen groter maken dan ze zijn, zowel positief als negatief. Angst kan bijvoor­beeld versterkt worden door verbeelding, terwijl positieve zaken nog positiever kunnen lijken. Daarom kunnen mensen soms teleurgesteld raken als de realiteit niet overeenkomt met hun ver­beelding. Het is belangrijk om een balans te vinden tussen beide, zodat we niet alleen onze verwachtingen kunnen begrijpen, maar ook kunnen omgaan met de realiteit zoals die zich voordoet.”

interview Angelina Toemasian