Meer wapens, meer vrede?

Ludo De Brabander, Dries Lesage en Peter Peene meten de temperatuur van de vredesbeweging.

Er woedt dichtbij een nieuwe oorlog, en toch krijgt de eens zo invloedrijke vredesbeweging nauwelijks nog aandacht. Zorgeloze Achille De Jonge bracht een divers palet aan mensen en organisaties bijeen die rond deze vaststelling een avondvullend programma uitwerkten waar muziek en debat haasje-over speelden. Een impressie.

Portland Town van Derroll Adams, ‘k Zou toch zo graag willen leven van Walter De Buck, Meneer de President van Boudewijn de Groot… Met eigen werk en een fijne selectie liederen uit de tijdloze soundtrack van het verzet tegen oorlog zet muzi­kant Johannes Wannyn meteen op poëtische wijze de geesten op scherp. De boodschap van de vredesbeweging blijft kristal­helder. Haar roep om de waanzin van het bloedvergieten te stoppen en conflicten te beslechten door te praten klinkt van­daag urgenter maar misschien ook naïever dan ooit. Daarom willen we er op zijn minst over praten.

Schuiven mee aan tafel: Ludo De Brabander, opiniemaker, vredesactivist en woordvoerder van Vrede vzw; Dries Lesage, docent geschiedenis van de wereldpolitiek en theorie van de internationale betrekkingen aan de UGent; en Peter Peene, ini­tiatiefnemer en trekker van het burgerinitiatief ‘Wakker voor Vrede’ in Langemark-Poelkapelle. Elien Spillebeen leidt het gesprek. Ze is documentairemaakster, initiatiefneemster van vrouwenbewegingen in Congo en wereldwijd en journaliste bij MO* Magazine. Onlangs werd ze door Pax Christi bekroond tot Ambassadeur voor de Vrede 2022. “De hoogdagen van de internationale vredesbeweging situeerden zich in een periode waarin de nucleaire dreiging heel nabij voelde en de wapen­wedloop grote hoogtes aannam, factoren die ook nu weer erg aanwezig zijn. Is het correct deze parallel te trekken?” opent ze het gesprek.

Dries: “Zeker, maar de Koude Oorlog was er een tussen twee machtsblokken, de Verenigde Staten en hun bondgenoten tegenover de Sovjet-Unie en haar bondgenoten. Nu leven we in een meer complexe wereld met meerdere machtscentra die concurreren met elkaar. Er zijn de spanningen tussen de VS en China, er is het conflict met Rusland waar het Poetin-regime veel agressiever en minder voorspelbaar lijkt dan het Sovjet-regime van vroeger. Het is een moeilijker situatie en we weten niet hoe het verhaal zich verder zal ontrollen. Dat is niet prettig.”

Ludo: “Terwijl de kerndreiging er niet minder op is geworden. Meer nog dan een koude winter vrees ik een nucleaire winter. De kernbom­men die zijn gebruikt in Hiroshima en Nagasaki, waar ik deze zomer ben geweest, waren bij wijze van spreken kleine kernbommen. Er zijn intussen bommen ontwikkeld zoals de Russische Tsar Bomba die 6.000 keer de kracht heeft van die op Hiroshima. Het argument voor zo een wapens is altijd afschrikking. Maar afschrikking onderstelt ratio­nele situaties met rationele leiders. Is Poetin een rationele leider? We weten dat niet, zoals we ook niet in het hoofd van iemand als Trump konden kijken toen die in 2017 Noord-Korea afdreigde met zijn befaamde fire and furie. Dat is meteen voor mij het allerbelangrijkste argument om een niet-militaire oplossing te vinden voor dit conflict. Als Poetin zich in de hoek geduwd voelt is het best mogelijk dat hij naar kernwapens grijpt. En zelfs een beperkte kernwapenoorlog kan je niet winnen, dan gaan we in een nucleaire winter en is het gedaan met de planeet.”

Elien: “Er zijn best wel wat mensen die deze bekommer­nis met je delen. Maar voor jullie kritiek op de rol van de NAVO in de wereld lijkt de steun voor een groot stuk te zijn verdwenen?”

Ludo: “De NAVO is een relict van de Koude Oorlog. Haar tegenhanger, het Warschaupact, dat later werd opgericht, werd na de Koude Oorlog ontbonden. In die periode was het in de internationale politiek de logica zelf om ook de NAVO in vraag te stellen. Maar in de plaats werd de NAVO een instrument om het globale leiderschap van de VS en zijn bondgenoten ook mili­tair te versterken.”

Dries: “Mochten we de geschiedenis kunnen terugdraaien en het einde van de Koude Oorlog anders afhandelen dan zou het beter geweest zijn de NAVO op te doeken en samen met de Russische partners van toen en de OVSE te werken aan een nieuwe veiligheidsarchitectuur van Vancouver in het wes­ten van Canada tot Vladivostok in het oosten van Rusland. Dit gezegd zijnde gaat deze oorlog voor mij niet zozeer over de uitbreiding van de NAVO, of een eventueel lidmaatschap van Oekraïne – dat trouwens nog veraf was. Als Poetin zegt dat het einde van de Sovjet-Unie voor hem de grootste catastrofe uit de geschiedenis was, dat Oekraïne de wieg is van de Russische beschaving, dat Oekraïners Russen zijn zonder het zelf te besef­fen, en dat je zij die het niet beseffen mag afslachten… dan is er meer aan de hand, dat is ultranationalisme. Oekraïners en andere Oost-Europese landen willen NAVO-lid worden omdat zij al eeuwen lijden onder dat Russisch imperialisme, omdat ze vaak bezet zijn geweest, gebrutaliseerd, dat zijn factoren die we moeten meenemen.”

Elien: “Intussen zorgt het conflict in Oekraïne ervoor dat de wapenindustrie floreert als nooit tevoren?”

Dries: “Volgens cijfers van SIPRI, een onafhankelijk onder­zoeksinstituut dat onder andere onderzoek voert rond bewapening, hebben we in 2021 een wereldrecord bereikt wat uitgaven voor defensie betreft. In de wapenindustrie is toen meer dan 2000 miljard dollar gepasseerd, in 2022 zal dat nog veel meer zijn.”

Ludo: “Sinds 2014 wordt de spanning in Oekraïne duidelijk gebruikt om andere agenda’s door te voeren, zoals die van de militarisering. België gaat zijn defensiebudget, ik spreek liever van zijn ‘militair budget’ verdubbelen, Duitsland doet er 100 miljard bij op twee jaar tijd. Is dat nodig? Het militair budget van de NAVO is nu al 17 keer meer dan Rusland. Dat is toch voldoende om een mogelijke dreiging af te wenden?”

Elien: “Europa als vredesproject, meer diplomatie, min­der wapens… hoe makkelijk is het om deze boodschap anno 2022 over te brengen in de Westhoek, een plaats waar het heel duidelijk is hoeveel onnodige slachtoffers oorlog kan maken?”

Peter: “Met Wakker voor Vrede konden we in de periode ‘14-‘18 als een soort alternatief voor de eerder klassieke her­denkingen mensen makkelijk warm maken voor verschillende boodschappen die met vrede samenhingen zoals armoede, de mensenrechten, … Ik heb het aanvoelen dat het vandaag niet zo eenduidig is om mensen te mobiliseren, terwijl er toch zaken gebeurd zijn die erg genoeg zijn. Slachtpartijen zoals in Bucha, dat zou mensen toch moeten kunnen mobiliseren? Zelfs van het mogelijks opnieuw invoeren van de dienstplicht, wat toch iets heel concreet en dichtbij is, gingen maar weinig mensen op hun achterste poten staan.”

Ludo: “De vredesbeweging heeft altijd in conjuncturen gewerkt. Er waren de grote betogingen in de jaren ’80 tegen de plaatsing van kernwapens in ons land. Toen kwamen 400.000 men­sen op straat, dat is meer dan tijdens de Witte Mars. Ook ten tijde van de Irakoorlog was er een echt anti-oorlogssentiment, opnieuw trokken 80.000 mensen door de straten van Brussel. Maar toen we een aantal jaren later wilden mobiliseren rond de interventie van de NAVO in Libië kregen we amper volk op straat. En dat was in het voorjaar, naar aanleiding van het conflict in Oekraïne, ook weer het geval. Ik denk dat dat voor een groot stuk is omdat het narratief dat wij vertellen weinig plaats krijgt. De termen ‘onderhandelen’ of ‘politiek proces’ zijn uit het politiek vocabulaire verdwenen. Er was ook geen belang­stelling van de pers voor onze acties, geen enkele moeite om na te gaan waarom we op straat kwamen.”

Elien: “Moet de vredesbeweging het over een andere boeg gooien? Nieuwe initiatieven ontwikkelen, online bijvoorbeeld?”

Peter: “Ik ben ervan overtuigd dat we constant moeten zoe­ken naar nieuwe vormen. Online zal daar een deel van zijn, maar er zijn ook andere manieren. Onze stiltecirkels bij­voorbeeld waren relatief kleine evenementen die in bijna alle Westhoekgemeenten tussen 100 tot 250 mensen samenge­bracht hebben om een half uur letterlijk stil te staan bij wat er aan het gebeuren is in Oekraïne. Zo een kleine initiatieven brengen misschien makkelijker mensen op de been dan een grote manifestatie in Brussel.”

Elien: “Zijn nieuwe strijdtonelen zoals dat tegen de klimaat­verandering of #MeToo een probleem voor jullie? Een mens heeft maar zoveel uur op een dag, jongeren die zich volop engageren in de strijd tegen klimaatverandering kunnen dit moeilijk nog eens overdoen binnen de vredesbeweging?”

Dries: “Een dilemma tussen moet ik mij inzetten voor vrede of klimaat zou eigenlijk geen dilemma mogen zijn. De geopo­litieke spanningen en conflicten verstoren op allerlei manieren de aanpak van al die andere problemen. Meer en meer mensen zien dat de mondiale problemen met elkaar zijn verbonden en dat we moeten eisen van onze regeringen dat ze inzetten op diplomatie, internationale samenwerking, de versterking van de Verenigde Naties om de globale problemen van vandaag het hoofd te kunnen bieden.”

Ludo: “De beste manier om de koopkracht van de mensen hier bij ons te verlichten is dat de oorlog stopt. Dat is dus ook een strijd van de vakbonden. Door de stijgende graanprijs komen mensen in het globale zuiden in acute hongersnood. Dat is dus ook een strijd die 11.11.11. en co zouden moeten voeren. De uit­daging is om iedereen efkes zijn speelveld te laten overstijgen en gezamenlijk de straat op te trekken.”

Van de weeromstuit leven we echter in een tijd waarin mensen terugplooien op het eigene en de globale dimensie uit de nati­onale politiek lijkt te verdampen. ‘Eigen volk eerst’ lijkt terug van nooit echt weggeweest, wat onmiskenbaar een gevolg moet hebben voor de aanpak van de mondiale uitdagingen waar we voor staan.

Ludo: “De politieke ontwikkelingen in Zweden of Italië tonen aan dat rechtse partijen garen spinnen bij wat er gebeurt. Ze hebben simpele antwoorden op complexe problemen zonder te kijken wat er werkelijk speelt. Het conflict tussen Joden en Palestijnen is een religieus conflict, zeggen ze. Maar daar zit een bezettingssysteem achter. Hetzelfde met het conflict tus­sen de Hutu’s en Tutsi’s in Rwanda, dat is een verhaal van economische neergang en landbouwerosie die mensen tegen­over elkaar zet. Dat zijn complexe problemen, je kan daar geen Twitter-antwoord op geven.”

Dries: “Het rechtse populisme en al haar varianten houden een heel nefaste spiraal mee in stand. Ze zijn tegen internationale samenwerking en solidariteit, de rest van de wereld interesseert hen niet, ze willen zich ervan afschermen met Frontex. Maar op die manier blijven al die mondiale problemen aanmodderen, blijven er vluchtelingen komen, waarna die partijen nog meer stemmen halen. Het zou goed zijn als alle progressieve par­tijen een duidelijke lijn trekken en hen zeggen, ‘met die blik op de wereld zal het in ons eigen land allemaal nog veel slechter worden!’.”

tekst Joon Bilcke

‘Meer wapens, meer vrede?’ is een burgerinitiatief in de schoot van de Unie der Zorgelozen, Avansa Mid-Zuidwest, OXFAM Wereldwinkel, ABVV en ACV West-Vlaanderen en met ondersteuning van de Kortrijkse Mondiale Raad, VDK-bank Kortrijk en eetcafé De Promenade.

Lees ook:
De lieve vrede – Triene Nottebaere over de lieve vrede ten huize Theodoor en Marcella.
Het verhaal van onze vredesavond – Marij Defieuw over hoe de avond Meer wapens, meer vrede? is ontstaan.